NJË PROGRAM I DOMOSDOSHËM PËR PASTËRTINË E GJUHËS SHQIPE

Intervistë me Lulëzim Shishanin, nismëtar dhe udhëheqës i projektit “Gjuha shqipe dhe kompjuteri”

Si lindi ideja për këtë projekt?

Qysh gjatë luftës së fundit është nisur puna në krijimin e një softueri për drejtshkrim dhe pas shumë peripecive nga më të ndryshmet është zhvilluar deri në këtë fazë shumë të suksesshme. Në fillim projekti “Gjuha shqipe dhe kompjuteri” kishte synim vetëm softuerin për drejtshkrim, më vonë synimet e këtij projekti u shtuan në pambarim. Jemi duke punuar në avancimin e softuerit për drejtshkrim me komponentë të ri, hartimin e fjalorit elektronik shpjegues të gjuhës shqipe, softuerin për studime të thella, lokalizimin e softuerëve të Microsoft-it në gjuhën shqipe etj. Ideja që edhe për gjuhën shqipe të kemi atë që ka perëndimi për anglishten, italishten apo frëngjishten, nga shumëkush konsiderohej si një ëndërr. Kur shikoj historinë e këtij projekti dhe mendoj problemet, vështirësitë, moskuptimet dhe keqkuptimet që kemi hasur, del se ka qenë një ëndërr. Por, tashmë jam i bindur që më shumë punë edhe ëndrrat mund të jetësohen.

Sa kohë ju ka marrë finalizimi i këtij projekti ngase ju s’jeni gjuhëtar? Si ishte bashkëpunimi me ekspertët e gjuhës standarde?

Shumë. Jashtëzakonisht shumë. Gjashtë vite. Në fillim kisha vetëm përkrahjen e anëtarëve të familjes. Pastaj me kohë rreth kësaj ideje u bashkuan shumë shokë dhe shumë bashkëpunëtor të mi, që gjenden kryesisht në shtetet perëndimore. Pas themelimit të Qendrës për Edukim dhe Përparim (QEP) punët kanë vajtur më për së mbari. Fakti që s’jam gjuhëtar por jurist, mendoj që ka qenë vendimtar në organizimin e suksesshëm të këtij projekti që ka të bëjë kryekëput me gjuhën. Më kohë kam bërë ndarjen e punës në tri aspekte përkatësisht në tri rrafshe: gjuhësor, programues dhe organizativ. Aspekti gjuhësor i projektit ka qenë i mbikëqyrur dhe i zhvilluar nga gjuhëtarët pa ndonjë ndikim politik apo rajonal apo çfarëdo ndikimi tjetër. Aspekti programues ka qenë kryesisht detyrim i organizatave ndërkombëtare dhe pjesërisht i organizatave vendore kosovare. Ndërsa aspekti organizativ ka qenë më i vështiri dhe kemi bërë çmos të mos politizohet, rajonalizohet apo të keqpërdoret në çfarëdo mënyre. Projekti ka qenë i shpallur qysh para katër vitesh si mbarëkombëtar dhe kështu është trajtuar vazhdimisht. Sot, QEP-i është partner i organizatave shumë të njohura botërore dhe vendore si Amebis, Microsoft, Akademia e Shkencave e Shqipërisë, Alba-Soft etj. Në një fazë të zhvillimit të madh të këtyre softuerëve dhe krijimit të kushteve për demonstrimin praktik të tyre, në bashkëpunim me disa udhëheqës të institucioneve tjera gjuhësore dhe pas shumë konsultimeve kemi formuar një Ekip të mbikëqyrjes së saktësisë gjuhësore me këtë përbërje: Emil Lafe, Isa Bajçinca, Enver Hysa, Shefkije Islamaj, Fadil Raka. Këta gjuhëtarë kanë kontribuar mjaftë në harmonizimin e disa çështjeve gjuhësore-teknike dhe në mbikëqyrjen e punës së gjuhëtarëve tjerë të angazhuar nga QEP-i. Në ekipet tjera të punës ka pasur edhe shumë gjuhëtar tjerë nga Instituti i Gjuhësisë dhe Letërsisë në Tiranë dhe gjuhëtar nga Prishtina.

A është përfunduar i tërë projekti?

Jo, mendoj që e kam thënë edhe më herët se projekti “Gjuha shqipe dhe kompjuteri” nuk përfundon kurrë, apo më mirë të them përfundon kur njëra nga këto dyja zhduket. Që të zhduket gjuha shqipe përfundimisht nuk do të lejojmë. Ndërsa për kompjuterin si mjet i punës së njeriut më i përparuari deri më sot, s’kemi parafytyrime kur mund të dalë jashtë përdorimit.

Si do të përfshihen në punën e përditshme në administratë këta softuer shumë të rëndësishëm?

Programi kompjuterik për drejtshkrim AS 2.0 tashmë ka filluar të instalohet dhe reagimet janë shumë pozitive. Interesimi për instalim është tepër i madh dhe prej fundit të marsit, çdo qytetarë i Kosovës brenda dhe jashtë vendit do të arrij ta shkarkoj nga interneti. Punëtoret e administratës së Qeverisë së Kosovës duhet t’i drejtohen MShP përkatësisht Departamentit të Teknologjisë Informative. Bashkë me programin është edhe një udhëzim i shkurtër për instalim dhe përdorim të suksesshëm të AS 2.0. Edhe pse ata që kanë njohurit themelore mbi kompjuterin do ta përvetësojnë për më pakë se pesë minuta, për të përfituar maksimumin e asaj që ofron programi duhet të lexohet udhëzimi. Softuerët tjerë, “Fjalori elektronik shpjegues” dhe “Programi për përvetësimin e gjuhës shqipe” do të shpërndahen po ashtu gjatë këtij viti.

Është përmendur disa herë nga ju që viti 2005 është vit i gjuhës shqipe. Ku qëndron rëndësia e këtij viti për gjuhën shqipe?

Shpallja e vitit 2005 si vit të gjuhës shqipe nuk është simbolike por shumë përmbajtjesore. Në shoqërinë shqiptare ka shumë simbolikë e zakonisht pak punë. Është vit i gjuhës shqipe realisht, sepse në këtë vit të gjithë qytetarët e Kosovës do të kenë në kompjuterët e tyre tre softuer shumë të sofistikuar, si kombet e zhvilluara, me ndihmën e të cilëve problemet për respektimin e normës së gjuhës shqipe, problemet për përvetësimin dhe studimin e gjuhës shqipe do të zhduken. Fatbardhësisht, sot fjala shqipe kudo shkruhet me kompjuter - librat, gazetat, revistat, broshurat, e-postat, dokumentet zyrtare, letrat që lexojnë spikerët në TV, fjalimet e politikanëve, librat universitar, faqet e internetit, letrat e dashurisë etj. Të gjitha këto shkrime të kategorive të ndryshme, përmes programit për drejtshkrim AS 2.0 i cili do të avancohet vazhdimisht me fjalë të reja dhe komponentë shtesë, do të jenë të shkruara lehtë në përputhje me normën. Që nga ky vit një prishtinas do t’i shkruaj një letër një vlonjati me të njëjtat kritere gjuhësore dhe anasjelltas. Që nga ky vit Qendra për Edukim dhe Përparim përmes këtyre programeve do të ekzekutoj dispozitat gjuhësore në shkrimet e të gjithë shqiptarëve me lehtësinë më të madhe. Që nga ky vit Qeveria e Kosovës do të ketë në duar të veta armët më efikase në luftimin e problemeve të gjuhës shqipe. Madje, krijohet situatë që pas një kohe, të nxjerrë ligj mbi mbrojtjen e gjuhës vetëm me një nen. P.sh. “çdo dokument që i dërgohet institucioneve të Kosovës apo dërgohet nga institucionet e Kosovës duhet të shkruhet duke përdorur Programin kompjuterik për drejtshkrim AS 2.0”. Dashtë Zoti e përgjegjësi të njëjtë si Qeveria e Kosovës të tregoj edhe Qeveria e Shqipërisë.

Cila është përkrahja e institucioneve për realizimin e këtij sistemi?

Dëshira dhe vullneti i mirë kanë ekzistuar. Puna jonë është përkrahur moralisht dhe politikisht, kemi hasur në mirëkuptim të të tre liderëve të partive më të mëdha kosovare dhe posaçërisht të ish Kryeministrit të Kosovës dhe Kryetarit të Kosovës dhe pothuajse të të gjithë ministrave. Në aspektin organizativ, profesional, teknik apo gjuhësor, institucionet kanë qenë dhe janë të paafta që të ndihmojnë. Qeveria e Kosovës ka blerë licencat ekskluzive për përdorim të pakufizuar kohorë dhe hapësinorë të këtyre softuerëve për të gjithë banorët dhe për të gjitha institucionet e Kosovës. Nga momenti i nënshkrimit të kontratës me Qeverinë e Kosovës meritat për rezultatet që janë arritur dhe që do të arrihen gjatë këtij viti në fushën e gjuhës tërthorazi i takojnë Qeverisë së Kosovës. Që saktësia gjuhësore të jetë në nivel të dëshirueshëm, meritat i takojnë Akademisë së Shkencave të Shqipërisë dhe gjuhëtarëve më të shquar shqiptarë.

Planet QEP-it për të ardhmen?

Gjatë vitit 2005 të gjithë shqiptarët do të kenë përfitime të mëdha që kanë të bëjnë me gjuhën shqipe, nga QEP-i dhe rezultati i projektit “Gjuha shqipe dhe kompjuteri”. Janë dy befasi tjera nga Microsoft-i, për të cilat s’mund të flas për shkak të detyrimeve të kontraktuara. QEP-i është duke punuar në shtimin e komponentëve tjerë, përmes të cilëve zgjidhen problemet e sintaksës. Po ashtu jemi duke punuar në krijimin e dy softuerëve që do të jenë plotësisht në pajtim me Microsoft Office e që kanë të bëjnë me njohjen e zërit dhe shndërrimin e tekstit në zë. Të gjithë shqipshkruesit lë të fillojnë ta paramendojnë veten, kah mesi i vitit 2006, duke hapur një dokument të Word-it dhe duke diktuar në shqip, ndërsa programi duke shndërruar fjalët e diktuara më zë në tekst të shkruar, pa gabime.

Intervistoi: Ajete Zogaj

http://gjuha-shqipe.com